منبع: جمشید سرمستانی، محتوای آموزشی آموزشگاه مجازی ویرایش و نگارش سرآمدان، تهران، ۱۳۹۹، قابل دسترس در: WWW.bedaneed.ir
تفاوت اصول ویرایش و قواعد ویرایش
اصول ویرایش، قانون‌های کلی حاکم بر همه‌ی کارهای ویرایش هستند. این اصول –برخلاف تصور اشتباه رایج- قواعد مخصوص انجام هر یک از کارهای ویرایشی نیستند؛ بلکه قواعد مخصوص انجام هر یک از کارهای ویرایشی باید منطبق با با آن‌ها تدوین شده باشد. (کارهای ویراستار ۵۳ کار است که می‌توانید آن‌ها را در همین سایت جست‌وجو کنید) برای مثال، قواعد ترتیب اجزای جمله باید از «اصل حفظ اصالت زبان» پی‌روی کنند. به‌زبان دیگر، قواعد نباید اصول را نقض کنند. قواعد ویرایش، شیوه‌های مخصوص انجام هر یک از کارهای ویرایشی هستند. (در همین سایت بسیاری از این کارها برشمرده شده و توضیح داده شده است) برای مثال، املای کلمه‌ها باید براساس قواعد املای فارسی (قواعد دستور خط فارسی) نوشته شود. برای همین است که اصول ویرایش، انگشت شمارند و قواعد ویرایش فراوانند.
اصل قاعده‌مداری
هر یک از کارهای ویرایشی باید با مجموعه‌ای از قواعد مشخص انجام شود ؛ یعنی انجام هیچ یک از کارهای ویرایشی –برخلاف رویکرد کتاب دستور خط فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی- نباید متکی به سلیقه و ذوق ویراستار، و بدون قاعده و روش ازپیش تعیین شده باشد. برای نمونه، اصلاح املا و رسم‌الخط همه‌ی واژ‌ها باید طبق قواعد املای فارسی (قواعد رسم‌الخط فارسی) انجام شود. بنابراین، هر ویراستاری برای رعایت این اصل، لازم است همه‌ی کارهای ویراستار و قواعد و روش‌های موردنیاز برای انجام آن‌ها را بداند و بتواند آن‌ها را در نوشته‌ی دردست ویرایش به‌کار بندد.
اصل یک‌دستی
ویراستار در هنگام به‌کار بستن قواعد و روش‌های ویرایش، باید دقت کند که صورت نوشتاری و تنظیم هر یک از اجزای نوشته، منطق با قاعده‌ی مربوط، و در سرتاسر آن نوشته، یکسان باشد. برای نمونه، اگر قاعده‌ی املای «ها»ی جمع، جدانویسی آن است، صورت نوشتاری «کتابها/ کتابها»، در سرتاسر متن باید به‌شکل «کتابها» باشد؛ یا اگر در تعیین ترتیب و رتبه‌ی عنوان‌های کتاب (شماره‌دهی به عنوان‌ها) قاعده‌ی کلی، استفاده از عددها است، باید در سرتاسر کتاب، برای تعیین ترتیب و رتبه‌ی عنوان‌ها فقط از عدد استفاده شود، نه از عدد و حروف ابجد.
اصل حفظ اصالت
قواعد و شیوه‌های ویرایش و نگارش باید به‌گونه‌ای تنظیم و اجرا شود که به حفظ و تقویت اصالت زبان نوشته کمک کند. برای نمونه، در انتخاب واژگان، اصل باید انتخاب واژه‌ی پارسی به‌جای واژه‌ی بیگانه باشد، و در انتخاب ساختار و ترتیب اجزای جمله، اصل باید انتخاب ترتیب و ساختار جمله‌ی پارسی به‌جای ترتیب و ساختار جمله‌ی بیگانه باشد.
اصل سادگی
تغییرات و اصلاحات ویراستار در یک نوشته نباید موجب پیچیده و سخت کردن آن بشود، و اگر نوشته‌ای سخت‌فهم و دیرفهم است، تغییرات ویراستار باید موجب ساده شدن آن بشود. رعایت این اصل حتی در متون دارای اصطلاحات تخصصی نیز لازم است. بنابراین، حتی تخصصی بودن متن، لزوما نمی‌تواند جوازی برای پیچیدگی آن باشد.
اصل اختصار
اصل اختصار –که بیش‌تر ناظر به ویرایش خطاهای نگارشی متن است- مبتنی بر استفاده از کم‌ترین واژگان برای بیان کامل و دقیق یک مطلب یا مفهوم و پرهیز از توضیحات اضافه و تکراری است. یعنی برای مثال، اگر بتوان مطلب یا مفهومی را با سیصد یا سیصد و پنجاه کلمه به‌طور کامل و دقیق توضیح داد، باید آن را در قالب سیصد کلمه توضیح بدهیم نه در قالب سیصد و پنجاه کلمه.
اصل حفظ مفهوم
براساس این اصل، تغییرات ویرایشی ویراستار نباید مفهوم مورد نظر پدیدآورنده را تغییر دهد، حتی اگر آن مفهوم، اشتباه باشد؛ مگر هنگامی که پدیدآورنده با ایجاد تغییر در مفهوم متن خود موافق باشد.
اصل حفظ سبک
برخی نویسندگان دارای سبک ویژه‌ی خود هستند. تغییرات ویرایشی ویراستار نباید موجب تغییر در سبک نگارش پدیدآورنده شود.