منبع: جمشید سرمستانی، گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۰٫
همان‌گونه که در ویرایش صوری، ویراستار، ساژه‌هایی را که نیازمند ترتیب شکلی (صوری) بودند مرتب می‌کرد، در این نوع ویرایش نیز ویراستار، ساژه‌هایی را که نیازمند ترتیب محتوایی (معنایی) هستند، مرتب می‌کند. موارد زیر نمونه‌هایی از ساژه‌های نیازمند مرتب سازی محتوایی هستند:
۱ـ مرتب سازی الفبایی
این نوع مرتب سازی معمولاً در متون ترجمه شده از زبانهای لاتین کاربرد دارد. از آن‌جا که معمولاً حروف «معادل فارسی کلمه‌های لاتین» با حروف «خود کلمه‌های لاتین» تفاوت دارد (برای مثال، حروف کلمه‌های «Egept= مصر»، «Greek= یونان»، «Jordan= اردن» و… با هم تفاوت دارند)، هنگامی که کلمه‌های لاتینِ نوشته شده با ترتیب الفبای لاتین، با همان ترتیب به فارسی برگردانده شوند، ترتیب الفبای فارسی در آن ساژه‌ها رعایت نمی‌شود. از سوی دیگر، حتی اگر حروف تشکیل دهنده‌ی معادل فارسی کلمه‌ی لاتین با حروف خود کلمه‌ی لاتین یکی باشد (برای مثال، در ایران= Iran)، از آن‌جا که ترتیب حروف الفبای فارسی و لاتین یکی نیست، ترتیب الفبایی فارسی کلمهها رعایت نمی‌شود. در چنین جاهایی ویراستار باید ساژه‌ها را از نو به¬ترتیب حروف الفبای فارسی درآورد. به مثالی که درپی می‌آید نگاه کنید:
مثال:
ساژه‌های فارسی با ترتیب الفبای لاتین:
ساژه‌های این مثال، طبق ترتیب ساژه‌های لاتین در متن اصلی، ترجمه شده‌اند:
کشورهایی که در جنگ عراق و ایران، از عراق پشتیبانی نظامی کردند به¬ترتیب حروف الفبا (نه به¬ترتیب اندازه‌ی پشتیبانی) عبارتند از:
(۱) آرژانتین (Argentina) (۱۳) کویت (Kuwait)
(۲) اتریش (Austria) (۱۴) رومانی (Romania)
(۳) بلژیک (Belgume) (۱۵) شوروی (Russa)
(۴) برزیل (Brezilia) (۱۶) عربستان سعودی (Saudi Arabia)
(۵) چین (China) (۱۷) آفریقای جنوبی (South Africa)
(۶) آلمان شرقی (East Germany) (۱۸) اسپانیا (Spain)
(۷) مصر (Egypt) (۱۹) سوئد (Swede)
(۸) انگلیس (England) (۲۰) سوئیس (Switzerland)
(۹) فرانسه (France)#حذف فاصله (۲۱) ایالات متحده‌ی آمریکا
(United States of America)
(۱۰) هلند (Holland) (۲۲) آلمان غربی (West Germany)
(۱۱) ایتالیا (Italy) (۲۳) یوگوسلاوی (Yugoslavia)
(۱۲) اردن (Jordan)
ساژه‌های فارسی با ترتیب الفبایی فارسی:
از آن‌جا که متن در دست ویرایش، فارسی است، ویراستار پس از مرتب کردن نام کشورهای بالا براساس حروف الفبای فارسی، آن‌ها را به¬ترتیب زیر می‌نویسد:
(۱) آرژانتین (۱۳) چین
(۲) آفریقای جنوبی (۱۴) رومانی
(۳) آلمان شرقی (۱۵) سوئد
(۴) آلمان غربی (۱۶) سوئیس
(۵) اتریش (۱۷) شوروی
(۶) اردن (۱۸) عربستان سعودی
(۷) اسپانیا (۱۹) فرانسه
(۸) انگلیس (۲۰) کویت
(۹) ایالات متحده‌ی آمریکا (۲۱) مصر
(۱۰) ایتالیا (۲۲) هلند
(۱۱) برزیل (۲۳) یوگوسلاوی
(۱۲) بلژیک
۲ـ مرتب‌سازی موضوعی
گاهی لازم می‌شود که محتوای متنی برپایه‌ی موضوعات آن متن مرتب شود:
مثال ۱: اگر کتابی کارهایی را که در هر یک از گونه‌های ویرایش باید انجام شود، زیر موضوعاتی با ترتیب زیر آورده باشد:
(۱) کارهای ویراستار ترجمه.
(۲) کارهای ویراستار تخصصی.
(۳) کارهای ویراستار گفتاری.
(۴) کارهای ویراستار استنادی.
(۵) کارهای ویراستار تصویری.
(۶) کارهای ویراستار صوری.
(۷) کارهای ویراستار زبانی.
(۸) کارهای ویراستار محتوایی – ساختاری.
و پس از آن نیز به¬شرح شیوه‌ی انجام هر یک از کارهای پیش‌گفته پرداخته باشد؛ ترتیب شرح شیوه‌ی انجام این کارها نیز باید با موضوعات پیش‌گفته هم‌خوانی داشته باشد، نه آنکه برای مثال، اولی کارهای ویراستار تخصصی شرح داده شود و سپس کارهای ویراستار ترجمه.
۳ـ مرتب¬سازی ساختاری
هرگاه مبنای چینش اجزای جمله¬ای، ترتیب چینش ساختار یک نوشته باشد، اجزای آن جمله را باید برپایه¬ی ترتیب چینش ساختار آن نوشته مرتب کرد:
مثال:
ننویسید: این کتاب در غالب چهار بخش، دوازده فصل، یک مقدمه و نتیجهگیری سازماندهی شده است.
زیرا ترتیب چینش اجزای کتاب عبات است از: مقدمه، بخش، فصل ونتیجهگیری؛ پس:
بنویسید: این کتاب در غالب یک مقدمه، چهار بخش، دوازده فصل، و یک نتیجهگیری سازماندهی شده است.
۴ـ مرتب¬سازی ساژه¬های آغاز و پیرو
هرگاه در جمله¬ای ساژه¬ای آورده شود (ساژه¬ی آغاز)، و سپس ساژه¬های دیگری مانند آن و مربوط به آن، درهمان جمله یا جمله¬های دیگر آورده شوند (ساژه¬ی پیرو)، ترتیب چینش ساژه¬ یا ساژه¬های پیرو باید مانند ترتیب چینش ساژه¬¬ی آغاز باشد.
در مثالی که درپی آمده نخستین ساژه¬ای که زیر آن خط هست، «ساژه¬ی آغاز» است، و ساژه¬های خط¬دار بعدی «ساژ¬های پیرو» هستند:
مثال:
ننویسید: از آن‌جا که نقل قول، نقل عین گفته یا نوشته‌ی دیگران است، ویراستار نباید در نقل‌قول‌ها تغییری ایجاد کند؛ زیرا در این صورت دیگر نمی‌توان آن نوشته یا گفته را متعلق به گوینده یا نویسند‌ی آن دانست. در نقل‌قول‌ها تنها می‌توان شیوه‌ی املای آن‌ها را با شیوه‌ی املای نوشته¬ی دردست ویرایش هم‌خوان کرد و از نشانه‌های سجاوندی برای رساندنِ بهتر منظور نویسنده یا گوینده کمک گرفت، که این دو کار نیز جزو کارهای ویرایش صوری است نه ویرایش زبانی. البته هنگامی که گفته یا نوشته‌ای را نقل به¬مضمون می‌کنیم؛ یعنی عین منظور نویسنده یا گوینده را در غالب جمله‌های خودساخته بیان می‌کنیم، دست ویراستار زبانی برای انجام تغییرات زبانی (بیانی و نگارشی) بازخواهد بود، به¬شرط آن¬که در منظور گوینده یا نویسنده تغییری ایجاد نکند.
بنویسید: از آن‌جا که نقل قول، نقل عین گفته یا نوشته‌ی دیگران است، ویراستار نباید در نقل‌قول‌ها تغییری ایجاد کند؛ زیرا در این صورت دیگر نمی‌توان آن گفته یا نوشته را متعلق به گوینده یا نویسند‌ی آن دانست. در نقل‌قول‌ها تنها می‌توان شیوه‌ی املای آن‌ها را با شیوه‌ی املای نوشته¬ی دردست ویرایش هم‌خوان کرد و از نشانه‌های سجاوندی برای رساندنِ بهتر منظور گوینده یا نویسنده کمک گرفت، که این دو کار نیز جزو کارهای ویرایش صوری است نه ویرایش زبانی. البته هنگامی که گفته یا نوشته‌ای را نقل به¬مضمون می‌کنیم؛ یعنی عین منظور گوینده یا نویسنده را در غالب جمله‌های خودساخته بیان می‌کنیم، دست ویراستار زبانی برای انجام تغییرات زبانی (بیانی و نگارشی) بازخواهد بود، به¬شرط آن¬که در منظور گوینده یا نویسنده تغییری ایجاد نکند.
۵ـ مرتب‌سازی برپایه‌ی موارد دیگر
معیارهای مرتب‌سازی محتوایی، بسته به داشته‌های هر نوشته ممکن است متفاوت باشند. این معیارها ممکن است معیارهایی مانند، حجم (تعداد صفحههای) مطالب، درجه‌ی اهمیت مطالب، ربط آن‌ها با یکدیگر، چیستی آن¬ها، ترتیب زمانی یا مکانی مطالب، ترتیب مرحله‌های مطالب، و معیارهایی جز این‌ها باشند.
مثال برای مرتب¬سازی مطالب برپایه¬ی چیستی آن¬ها:
هرگاه بخشی از نشریهای به معرفی کتابها اختصاص یافته باشد، باید مشخصات کتابهای معرفی شده، در زیر عنوان کتابها در بالای صفحه (نه در پاورقی) آورده شود. این مشخصات باید در زیر همهی کتابها با یک ترتیب و بهصورتی که درپی می‌آید، شوند:
نویسنده:
مترجم:
ناشر:
سال نشر:
همهی ساژه‌های نیازمند ترتیب را نمی‌توان مشخص کرد و تشخیص آن‌ها بهعهدهی ویراستار است.