قواعد حرف را

منبع: جمشید سرمستانی، «گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش»، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲
۱ـ «را» پس از اسم نکره
«را» نشانه‌ی «مفعول بی‌واسطه» و «اسم معرفه» است؛ برای مثال در جمله‎ی: «نامه را نوشتم» منظور، نامه‌ای مشخص و معلوم است. بر همین پایه، بسیاری از ادیبان آوردن «را» پس از اسم نکره را غلط می‌دانند. پس در جمله‎ی «خانه‌ای را خریدم»، با هم آوردن «را»‌ی معرفه و «ای» نکره دربر دارنده‌ی تناقص است؛ بنابراین یا باید نوشت «خانه‌ای خریدم» یا «خانه را خریدم». ولی در گفتار و نوشتار امروزه و متون معتبر گذشته «را» پس از اسم نکره فراوان به‌کار رفته است؛ برای مثال در: «روزی با شاگردان خود می‌گذشت، خانه‌ای را دید نو کرده» (۲: ص ۲۰۲). گاهی نیز چاره‎ای جز آوردن «را» پس از اسم دارای نشانه‎ی نکره نیست؛ برای مثال در: «خانه‎ای را که با هم دیده بودیم، خریدم.»
۲ـ «را» پس از فاعل
«را» پس از مفعول بی‌واسطه می‌آید، نه پس از فاعل. بنابراین در جمله‌ی «نکته‌ای را که باید خوب به‌خاطر داشت یادآوری می‌کنم»، آوردن «را» درست است؛ زیرا «نکته‌ای» مفعول بی‌واسطه «یادآوری می‌کنم» است. ولی در جمله‌ی «نکته‌ای را که باید خوب به‎خاطر داشت این است که…»، آوردن «را» درست نیست؛ زیرا «نکته‌ای» فاعل (مسندالیه) «این است» می‌باشد. (۲: ص ۲۰۳) بنابر این:
ننویسید: دیواری را که آن‌ها دور خود کشیده بودند، فروریخت.
بنویسید: دیواری که آن‌ها دور خود کشیده بودند، فروریخت.
۳ـ «را» پس از فعل
«را» باید تا جای ممکن به مفعول بی‌واسطه جمله نزدیک باشد و آوردن آن پس از فعل نادرست است (۲: ص۲۰۴ تا ۲۰۶)
مثال۱:
ننویسید: پارسایی که زخم پلنگ داشت را دیدم. («را» پس از فعل آمده است.)
بنویسید: پارسایی را دیدم که زخم پلنگ داشت.
مثال۲:
ننویسید: رئیس‎جمهور باید شورای امنیت ملی که مسئول اصلی هماهنگ‎سازی تدابیر امنیت ملی است را برای انجام اقدامات مؤثر هدایت کند.
بنویسید: رئیس‎جمهور باید شورای امنیت ملی را که مسئول اصلی هم‌آهنگ‎سازی تدابیر امنیت ملی است، برای انجام اقدامات مؤثر هدایت کند.
مثال۳:
ننویسید: در این مقاله تلاش شده است روش‎های بررسی موضوعاتی که درباره‎ی آینده است را بازنگری کنیم.
بنویسید: در این مقاله تلاش شده است روش‎های بررسی موضوعاتی را که درباره‎ی آینده است، بازنگری کنیم.
آوردن «را» پس از فعل، تنها زمانی جایز است که آن فعل جزئی از جمله‌ای باشد که مفعول جمله‌ی اصلی بهحساب می‌آید، یا جزو جمله‎ای باشد که مفعول را توضیح می‎دهد:
مثال۱: ترکیب «فلات قاره» معنی‌ «دشت بسیار وسیع و مرتفعی که در قاره‌ای قرار گرفته باشد» را به ذهن متبادر می‌کند.
مثال۲: کلمه‎ی نگهداری (اسم مصدری که حذف واجی در آن صورت گرفته؛ یعنی در اصل نگاه‎داری بوده است) را نیز چسبیده می‎نویسیم.
مثال۳: ویراستار ترجمه باید نخست ترجمه‌ی جمله (ای که برای ویرایش به او سپرده شده است) را بخواند.
مثال۴: کتاب‌هایی (که عنوان آن‌ها را از اینترنت گرفته بودم) را برای کتاب‌خانه‌ی مدرسه خریداری کردم.
۴ـ «را»ی اضافه
منظور از «را»ی اضافه «را»یی است که آوردن آن، اضافه و بی‌مورد باشد.
درآوردن یا نیاوردن «را» پس از هر سازه باید به مصدر و وابسته‌های آن در جمله‌ی مورد نظر، از نظر داشتن یا نداشتن «را» توجه کرده و اگر مصدر و وابسته‌های آن، «را» نداشته باشند، برای وابسته‌های فعل جمله نیز نباید «را» آورد:
مثال۱:
ننویسید: این شوراها هیچ نظارت سازمانی را بر قوه‌ی مجریه اعمال نمی‌کنند.
زیرا مصدر و وابسته‌های مصدر فعل جمله عبارتند از: «نظارت اعمال کردن بر»، «نه، نظارت را اعمال کردن بر»؛ پس:
بنویسید: این شوراها هیچ نظارت سازمانی بر قوه‌ی مجریه اعمال نمی‌کنند.
مثال۲:
ننویسید: ماهیت سیاسی در این مسأله، وجهه‌ی غالب را دارد.
زیرا مصدر و وابسته‌های مصدر فعل جمله عبارتند از: «وجهه‌ی غالب داشتن»، نه «وجهه‌ی غالب را داشتن»؛ پس:
بنویسید: ماهیت سیاسی در این مسأله، وجهه‌ی غالب دارد.
مثال۳:
ننویسید: سرمایه‌داری توانسته است تأثیرات متنوعی را بر سیاست، اقتصاد و فرآیندهای امنیتی خاورمیانه به‌جا گذارد.
بنویسید: سرمایه‌داری توانسته است تأثیرات متنوعی بر سیاست، اقتصاد و فرآیندهای امنیتی خاورمیانه به‌جا گذارد.
۵ـ بیش از یک «را» در جمله
(۱) گاهی یک جمله به بیش از یک «را» نیاز دارد، که در این صورت نباید از آوردن بیش از یک «را» خودداری کرد؛ اما باید توجه داشت که در مواردی می‌توان برخی از «را»ها را حذف کرد. ازجمله، هنگامی‌که متمم مفعول، جمله‌ی صله‌ای باشد که درون خود، «را» داشته باشد، «را»ی پیش از حرف ربط «که» را حذف می‌کنیم:
مثال۱:
ننویسید: قانون‌های مطبوعات معمولاً مطالبی را که رژیم‌ها را مورد انتقاد قرار می‌دهند یا بحث‌های مربوط به سیاست خارجی را نقد می‌کنند، محدود می‌سازند.
بنویسید: قانون‌های مطبوعات معمولاً مطالبی که رژیم‌ها را مورد انتقاد قرار می‌دهند یا بحث‌های مربوط به سیاست خارجی را نقد می‌کنند، محدود می‌سازند.
مثال۲:
ننویسید: تعداد شهروندانی را که خودروی «الف» را می‌پسندند با متغیر تصادفی «X» نشان می‌دهیم.
بنویسید: تعداد شهروندانی که خودروی «الف» را می‌پسندند با متغیر تصادفی «X» نشان می‌دهیم.
(۲) اما هنگامی‌که فاصله‌ی میان «را»ی اول و دوم، بسیار باشد، هیچ‌یک را حذف نمی‌کنیم:
ننویسید: روشی که در قسمت‌های قبل برای محاسبه‌ی حاشیه‌ی خطای میانگین به‌کار بردیم (یعنی روش زیر) را به‌یاد آوردید.
بنویسید: روشی را که در قسمت‌های قبل برای محاسبه‌ی حاشیه‌ی خطای میانگین به‌کار بردیم (یعنی روش زیر) را به‌یاد آوردید.
۶ـ جای «را» در جمله
برای آگاهی از قاعده‌های این مبحث، به قاعده‌های «ترتیب و جای اجزای جمله» در کتاب «نانوشته‌های دستور طبان فارسی ۲» (اثر دردست چاپ نویسنده) نگاه کنید.