منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهی شیوهنامهی جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۰٫
۱ـ حذف حرف اضافه و ربط
(۱) فقط حرفهای اضافهی «به»، «بر»، «در» و گاهی «از» را میتوان در پارهای از عبارتها مانند «]به[ سر رسیدن»، «]به[ زندان کردن»، «]به[ راه افتادن»، «]به[ خواب رفتن»، «]بر[ سرگذاشتن (کلاه)»، «]بر[ زمین خوردن»، «]در[ خواب بودن»، «]در[ اوایل بهار»، «]در[ اواخر شب»، «]از[ یادش رفت»، «]از[ صبح تا شام» و… حذف کرد. ولی در فارسی فصیح بهتر است تا جای ممکن از حذف حرف اضافه خودداری کرد، مگر در ترکیبات و اصطلاحات جاافتادهای مانند «خواب رفتن»، «زمین خوردن» و مانند اینها.
(۲) حرف ربط «که» را نیز در موارد فراوانی، از جمله برای پرهیز از تکرار آن، میتوان حذف کرد؛ البته اگر حذف آن آسیبی به جمله نرساند:
مثال ۱:
ننویسید: این دانشگاه، فصلنامهی «نیروی مشترک» را نیز که یک نشریهی مطالعات امنیتی و نظامی حرفهای است که برای افسران ستاد تهیه میشود، منتشر میکند.
بنویسید: این دانشگاه، فصلنامهی «نیروی مشترک» را نیز که یک نشریهی مطالعات امنیتی و نظامی حرفهای ویژهی افسران ستاد است، منتشر میکند.
مثال ۲:
ننویسید: او گفت که نمیتواند چیزهایی را که میبیند، نادیده بگیرد.
بنویسید: او گفت نمیتواند چیزهایی را که میبیند، نادیده بگیرد.
مثال ۳:
ننویسید: همه میدانستند که آنچه که اتفاق میافتد همان چیزی است که خودشان موجب آن شدهاند.
بنویسید: همه میدانستند آنچه اتفاق میافتد همان چیزی است که خودشان موجب آن شدهاند.
مثال ۴:
ننویسید: آنچه که رخ داد، نشان داد که کسانی که برای انجام دادن این کار انتخاب شدهاند باید دورههای ویژهای را گذرانده باشند.
بنویسید: آنچه رخ داد، نشان داد کسانی که برای انجام دادن این کار انتخاب شدهاند باید دورههای ویژهای را گذرانده باشند.
۲ـ حرف اضافهی مرکب
در حروف اضافهی مرکب (مانند: برطبقِ، به¬توسط، به¬عوض، درظرف، درکنار، درپهلویِ، به¬خدمتِ، برضدِ، برخلافِ و…) در بسیاری موارد میتوان جزء نخست را حذف کرد؛ ولی در فارسی فصیح و نثر دقیق به¬ویژه در متون علمی و حقوقی که نیاز به وضوح و صراحت دارند، بهتر است که حرف اضافهی مرکب به¬صورت کامل آورده شود.
۳ـ حرف اضافهی نامناسب
برای این منظور -¬مانند مثالهایی که درپی خواهد آمد- یا باید کلمهها را با حرف اضافه سازگار کرد، یعنی حرف اضافه را تغییر داد؛ یا شیوهی بیان جمله را تغییر داد؛ و یا حرف اضافه را حذف کرد. مورد دیگر هنگامی است که حرف اضافهای را به¬اشتباه بهجای حرف اضافهی دیگر بهکار ببریم. مثالهایی که درپی آمده این دو نوع کاربرد نادرست حروف اضافه را نشان میدهد:
مثال ۱:
ننویسید: او محافظ و علاقهمند به سنت خانوادگی است.
بنویسید: «او محافظ و دوست¬دار سنت خانوادگی است» یا «او علاقهمند به سنت خانوادگی و محافظ آن است.»
مثال ۲:
ننویسید: این چاپلوسان برای اطاعت کردن و گردن نهادن به حکم هر جابری آمادهاند.
بنویسید: این چاپلوسان برای اطاعت کردن از حکم هر جابری و گردن نهادن به آن آمادهاند.
مثال ۳:
ننویسید: رفتن و برگشتن از پاریس دو روز بیشتر طول نمیکشد.
بنویسید: رفتن به پاریس و برگشتن از آنجا دو روز بیشتر طول نمیکشد.
مثال ۴:
ننویسید: آنچه مترجم بر متن کتاب افزوده یا کاسته است، نظر اصلی نویسنده را مخدوش میکند.
بنویسید: آنچه مترجم بر متن کتاب افزوده یا از آن کاسته است، نظر اصلی نویسنده را مخدوش میکند.
