منبع: جمشید سرمستانی، گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۰٫
گاهی در نوشته¬ها به ساژه¬هایی می¬رسیم که نویسنده، آن¬ها را برای بیان مطلبی درپی هم آورده است. این ساژه‌ها را «ساژه‌های برشمرده» می‌نامیم.
(۱) ساژه‌های برشمرده معمولاً یا عبارت هستند یا جمله؛ ولی در هر صورت، ساختار آن‌ها در یک‌جا، نباید به¬صورت ترکیبی (یعنی عبارتی¬- جمله‌ای) باشد، بلکه این ساژه‌های پشت‌سرهم یا باید همگی عبارت باشند، یا جمله. البته در جایی که چنین امکانی وجود نداشته باشد چاره‌ای جز به‌کار بردن ساختار ترکیبی وجود ندارد.
آگاهی: این شیوهنامه -¬تا جایی که می¬شده¬- «ساختار عبارتی» را برای ساژه‌های برشمرده مناسبتر از «ساختار جمله‌ای» میداند.
به مثالهایی که درپی آمده نگاه کنید:
مثال ۱:
“البته شیوه‌های دیگری نیز در گرفتن قلعه‌ها و شهرهای محصور در ایران باستان به‌کار می‌رفت که به¬اختصار عبارتند از:
(۱) قلعه‌ها و شهرها از طریق نبرد با شدت فتح می‌شد.
(۲) فتح قلعه‌ها و شهرهای محصور با استفاده از ادوات بزرگ جنگی مانند منجنیق‌ها و آتش‌اندازها.
(۳) تسخیر قلعه‌ها با استفاده از خدعه و نیرنگ.
(۴) فتح شهرهای محصور و قلعه‌ها از طریق شناختن راه‌های پنهانی و نفوذی.
(۵) شهرهای محصور از طریق نقب زدن فتح می‌شدند.
(۶) فتح شهرها و قلعه‌ها از طریق روابط دیپلماتیک یا وصلت و خویشاوندی.
(۷) فتح شهرها از طریق تغییر مسیر آب رودخانه‌ها، بستن سد بر روی رودخانه‌ها یا شکستن سدها.
(۸) شهرها با ایجاد جنگ‌های روانی و ایجاد ترس و وحشت و شایعه تسخیر می‌شدند.”
از آن‌جا که ساختار بیش‌تر ساژه‌های برشمردهی پیش، ساختار عبارتی است، ساختارهای جمله‌ای را نیز به ساختارهای عبارتی تبدیل میکنیم. بنابراین، در این مثال، بندهایی که باید ساختار آن‌ها عوض شود (بندهای یکم، پنجم و هشتم)، بهصورتی که درپی آمده تغییر میکنند:
“(۱) فتح قلعه‌ها و شهرها از طریق نبرد با شدت.
(۲)
(۳)
(۴)
(۵) فتح شهرهای محصور از طریق نقب زدن.
(۶)
(۷)
(۸) تسخیر شهرها با ایجاد جنگ‌های روانی و ترس و وحشت و شایعه.”
(۲) هرگاه ساختار ساژه‌های برشمرده، ساختار جمله‌ای باشد، ساخت دستوری جمله‌ها نیز باید همانند باشد. بهزبان دیگر، وجه فعل در این ساژه‌ها یا باید امری باشد، یا اخباری، و یا التزامی؛ نه ترکیبی از دو یا سه وجه.
مثال:
“در این موارد باید ملاحظات زیر را رعایت کرد:
(۱) شیب محل استقرار خودرو نباید بیش‌تر از ۴ درجه باشد.
(۲) عقربه‌های نشان‌دهنده‌ی شیب مجاز باید به¬صورت عمودی در وسط قرار گیرند.
(۳) سرنشینان خودرو در هنگام حرکت از جای خود بلند نمی‌شوند.”
در این مثال، از آن‌جا که وجه فعل در بند یکم و دوم وجه امری، و در بند سوم وجه اخباری است؛ وجه فعل، در بند سوم نیز باید به وجه امری و بهصورت زیر تغییر کند:
“(۴) سرنشینان خودرو در هنگام حرکت نباید از جای خود بلند شوند.”