نشانه‌های سجاوندیِ کنار هم

منبع: جمشید سرمستانی، «گزیده‌ی شیوه‌نامه‌ی جامع ویرایش و نگارش»، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲٫

اگر دو نشانه¬ی سجاوندی در کنار هم بیایند، با ترتیبی که درپی می¬آید، نوشته می¬شوند:
۱ـ نقطه و پرانتز
کاربرد نزدیک به‎هم نقطه و پرانتز چند حالت دارد که اگر یک پاره‎خط را یک‎ ساژه فرض کنیم، این حالت‎ها را می‎توان به شکل‎های زیر نشان داد:
(۱) ــــــــــ . (ــــــ .)
(۲) ــــــــــ (ــــــ).
(۳) ــــــــــ. . (ــــــ)
حالت یکم ] ـــــ . (ـــــ .)[: هرگاه ساژه‎ی درون پرانتز در دنباله‎ی جمله‎ی پیش نباشد، هم در پایان جمله و هم در پایان ساژه‎ی درون‎ پرانتز نقطه می‎گذاریم:
مثال ۱: در این مرحله حروف‎‎چین نادرستی‎های تایپی به‎جامانده از مرحله‎ی اصلاح یکم را درست می‎کند. (توضیحات مربوط به این مرحله در مرحله‎ی «اصلاح رایانه‎ای» آمده است.)
مثال ۲: دایورژنس وسیله‎ای برای سنجش شدت منبع سیلان، و کرل یک بردار نیز وسیله‎ای برای محاسبه‎ی شدت منبع گردابی است. (برای توضیحات بیش‌تر به «بخش محاسبه» نگاه کنید.)
حالت دوم ]ـــــ (ـــــ) .[: هرگاه جمله‎ی درون پرانتز در دنباله‎ی جمله‎ی پیش باشد (برای مثال، هنگامی که فاعل، نهاد یا مسندالیه، و یا مرجع ضمیر آن در جمله‎ی پیش باشد) تنها پس از پرانتز نقطه می‎گذاریم:
مثال ۱: جریان کل خارج شده از یک میدان تهی از هر سطح بسته، صفر است و خطوط جریان به‎ اندازه‎ی جریان بستگی دارند (ولی معمولاً دورانی هستند).
مثال ۲: این‎گونه کانال‎ها را معمولاً بدون استفاده از بیل مکانیکی حفر می‎کنند (به‎ندرت، گاهی از آن استفاده می‎شود).
حالت سوم ]ـــــ . (ـــــ)[: هرگاه ساژه‎ی درون‎پرانتز، ‌کلمه یا عبارت باشد (جمله نباشد) تنها پس از جمله‎ی پیش از پرانتز نقطه می‎گذاریم:
مثال ۱: آن کسی که مرگ را انتظار می‎کشد، در نیکی‎ها شتاب می‎کند. (امام علی علیه‎السلام)
مثال ۲: یکی از موارد به‎کار بردن ویرگول، برای جدا کردن «عطف بیان یا بدل» از باقی جمله، و عطف ساژه‎های هم‎پایه است، آن‎گونه که در جمله‎های زیر آمده است:
کودتای نظامی محمدعلی شاه به¬فرمان‎دهی لیاخوف روسی، فرمانده نیروهای قزاق در ایران، صورت گرفت. (بدل)
او روز و شب، در سرما و گرما، در بیابان و صحرا کار می‎کرد و خدا را شکر می‎گفت. (عطف ساژه‎های هم‎پایه‎ی قید)
او مردی است با قد بلند، موی مشکی، چشم قهوه‎ای و شانه‎هایی افتاده. (عطف ساژه‎های هم‎پایه‎ی صفت و موصوف)
۲ـ نقطه و گیومه
اگر یک پاره‎خط را یک ساژه فرض کنیم، حالت‎های گوناگون کاربرد نزدیک به‎هم «نقطه و گیومه» به‎صورت‎های زیر است:
(۱) ـــــ: “ـــــ .”
(۲) ـــــ ” ـــــ “.
(۳) ـــــ “ـــــ” ـــــ .
حالت یکم ] ـــــ: “ـــــ .”[: هنگامی‎ که جمله‎ی نقل قول، جمله‎ای مستقل و پس از فعل‎های نقل قول (گفتن، ادعا کردن، معتقد بودن، اظهار کردن و…) باشد:
مثال: امام علی (علیه‎السلام) می‎فرماید: “از لغزش‎های اهل مردانگی بگذرید، زیرا از آنان کسی لغزش نمی‎کند مگر آن که خداوند دست او را می‎گیرد و بلندش می‎کند.”
حالت دوم ] ـــــ “ـــــ “.[: هنگامی‎ که جمله‎ی نقل قول، دنباله‌ی جمله‎ی پیش باشد:
مثال: جان لاک نیاک معیار اخلاقی در این باره را این‎گونه تعریف می‎کند که “به شیوه‎ای عمل کنید که انتظار دارید دیگران در مورد شما عمل کنند”.
حالت سوم ] ـــــ “ـــــ” ـــــ .[: هنگامی ‎که جمله‎ی نقل قول در میان جمله‎ی اصلی باشد:
مثال: با در نظر داشتن گفته‎ی ریچارد هیوئر که “سودمندترین کاربرد تحلیل مقایسه‎ای در طرح فرضیه و برجسته‎سازی تفاوت‎هاست، نه در نتیجه‎گیری” می‎توان این کاربرد تحلیل مقایسه‎ای را کاربرد اصلی دانست.
برای آگاهی از کاربردهای دیگر نشانه¬های سجاوندی به کتاب «شیوه¬نامه¬ی جامع ویرایش و نگارش» (کتاب در دست چاپ نویسنده) نگاه کنید.