منبع: جمشید سرمستانی، «گزیدهی شیوهنامهی جامع ویرایش و نگارش»، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲٫
(۱) تعریف عنوان: عنوان، کلمه یا عبارتی است که عبارت، جمله، یا بندی دیگر، برای توضیح آن نوشته شده است؛ مانند عنوان همین مبحث.
(۲) تعریف بند: بند، ساژه¬ای است که درپی یک عنوان و برای توضیح آن می¬آید؛ مانند بندهای (۱)، (۲)، (۳) و (۴) در سطرهای بعد که برای توضیح عنوان «شماره¬گذاری عنوان¬ها» آمده¬اند.
شمارهدهی به عنوانها و بندها برای شناساندن روابط بین آنها انجام میشود. منظور از شناساندن روابط بین عنوانها این است که خواننده بداند کدام عنوان، عنوانهای دیگر را در زیر خود دارد (یعنی سرشاخهی عنوانهای دیگر است)؛ کدام عنوان یا عنوانها زیرشاخهی عنوان سرشاخهاند، و کدام عنوانها همشاخه¬ی (همردیف) یکدیگرند. همین گفته نیز دربارهی شناساندن روابط بین بندها درست است.
در نوشتههای تاریخی، فلسفی، فقهی، ریاضی، نظامی، پزشکی و مانند اینها که عنوانها و بندها معمولاً دارای زیرشاخه(هایی) هستند، برای نشان دادن ارتباط بین عنوانها یا بندها آنها را شمارهگذاری میکنیم؛ ولی در نوشتههای ادبی و نوشتههایی که معمولاً عنوانها و بندها زیرشاخه ندارند، یا در نوشتههای حقوقی که شمارهی عنوانها و بندها باید به همان شکل تعیین شده از سوی قانونگذار باشد، عنوانها و بندها را شمارهگذاری نمیکنیم. در این نوشتهها ارتباط میان عنوانها تنها با تنظیم اندازه و نوع حروف تایپی نشان داده میشود.
شناختن و شناساندن درست این روابط تنها با خواندن نوشته ممکن است، نه با نگاه کردن گذرا به آن؛ بنابراین بهتر است این کار به¬دست ویراستار – که متن را میخواند – انجام شود، نه به¬دست کس دیگر.
آگاهی: شمارههای عنوانها در سمت راست عنوانها گذاشته میشوند؛ میان شماره و عنوان، خط تیره؛ و میان شمارهها نقطه میگذاریم.
۱ـ شمارهگذاری عنوانها
(۱) به عنوان¬هایی که از لحاظ ربط محتوایی هم¬تراز و دنبال هم هستند، به¬صورت پی¬در¬پی (دنبال هم)، شماره¬های هم-تعداد می¬دهیم.
(۲) به عنوان¬هایی که از لحاظ ربط محتوایی زیرشاخه¬ی عنوان¬های دیگر هستند، به¬صورت عنوان¬های زیرشاخه (زیرمجموعه) شماره می¬دهیم.
(۳) در شماره¬گذاری عنوان¬ها هیچ¬گاه از حروف الفبا استفاده نمی¬کنیم.
(۴) شماره¬گذاری عنوان¬ها تا ۸ رده و –با فرض این¬که تنها عنوان سوم، زیرشاخه داشته باشد- به¬صورت زیر انجام می-شود:
۱-
۲-
۳-
۳٫۱-
۳٫۲-
۳٫۳-
۳٫۳٫۱-
۳٫۳٫۲-
۳٫۳٫۳-
۳٫۳٫۳٫۱-
۳٫۳٫۳٫۲-
۳٫۳٫۳٫۳-
۱)
۲)
۳)
۳٫۱)
۳٫۲)
۳٫۳)
۳٫۳٫۱)
۳٫۳٫۲)
۳٫۳٫۳)
۳٫۳٫۳٫۱)
۳٫۳٫۳٫۲)
۳٫۳٫۳٫۳)
(۵)عنوان¬های زیر، شماره نمی¬گیرند:
(۵٫۱) عنوان داستانها در کتابی که دارای چند داستان است.
(۵٫۲) عنوان مقالهها در کتاب یا نشریهای که دارای چند مقاله است.
(۵٫۳) عنوان هر یک از مطالب مستقل در نشریهها؛ مانند عنوان مقاله، معرفی یا خلاصهی کتاب، معرفی یا خلاصهی مقاله، معرفی یا خلاصهی پایاننامه، معرفی مراکز علمی¬- پژوهشی، معرفی نشریه، دانستنیها و جز اینها.
(۶) هرگاه مجوعه¬ای از عنوان¬های هم¬تراز ویژگی¬های زیر را داشته باشند، شماره¬¬ی آن¬ها درون پرانتز، و مطلب مربوط به آن¬ها پس از نشانه¬ی دونقطه، در جلوی آن¬ها می¬آید.
(۶٫۱) مطلب آن¬ها ۵ سطر یا کم¬تر باشد.
(۶٫۲) مطلب آن¬ها یک پاراگراف باشد، و اگر بیش¬تر باشد، مجموع آن¬ها بیش از ۵ سطر نباشد.
(۶٫۳) هیچ یک از عنوان¬ها و بندها زیرشاخه نداشته باشند.
۲ـ شماره¬گذاری بندها
(۱) شماره¬گذاری بندها نیز به¬صورت جدا از عنوان¬ها و با در نظر گرفتن ربط محتوایی آن¬ها با یک¬دیگر انجام می¬شود.
(۲) شماره¬گذاری بندها هیچ¬گاه نباید با شماره¬گذاری بندها ترکیب شود و شماره¬گذاری آن¬ها باید بدون درنظر گرفتن ربط آن¬ها با عنوان¬ها انجام شود.
(۳) شماره¬های بندها معمولاً از شمارههای دو یا سه شمارهای (و حداکثر چهار شمارهای) تجاوز نمیکنند.
(۴) در شماره¬گذاری بندها از حروف الفبا استفاده نمی¬کنیم، مگر برای پاسخ¬های سه یا چهارگزینه¬ای.
(۵)شماره¬ها¬ی بندها درون پرانتز و تا ۸ رده، و –با فرض این¬که تنها بند سوم، زیربند داشته باشد- به¬صورت زیر گذاشته می¬شوند:
(۱)
(۲)
(۳)
(۳٫۱)
(۳٫۲)
(۳٫۳)
(۳٫۳٫۱)
(۳٫۳٫۲)
(۳٫۳٫۳)
(۳٫۳٫۳٫۱)
(۳٫۳٫۳٫۲)
(۳٫۳٫۳٫۳)
(۱٫
(۲٫
(۳٫
(۳٫۱٫
(۳٫۲٫
(۳٫۳٫
(۳٫۳٫۱٫
(۳٫۳٫۲٫
(۳٫۳٫۳٫
(۳٫۳٫۳٫۱٫
(۳٫۳٫۳٫۲٫
(۳٫۳٫۳٫۳٫
(۳٫۳٫۳٫۴) و …
(۶) مجموعه ¬بندهایی که با رده¬ی مساوی، زیرمجموعهی یک بند بهشمار میآیند، بهصورت همانند شماره گذاری میشوند؛ مانند شماره¬گذاری بندها در مبحث «شیوهی نوشتن عددها» در همین کتاب.
۳ـ نکته¬¬های شماره¬گذاری عنوان¬ها و بندها
(۱) شمارهگذاری عنوانها و بندها در ترجمهها از این شیوهنامه پیروی میکند، نه از شیوهی شماره¬گذاری متن اصلی.
(۲) شمارهگذاری عنوانها و بندها در نقلقولها نیز از همین شیوهنامه پیروی میکند، نه از شیوهی شمارهگذاری منبع یا مأخذ آن¬ها.
(۳) هرگاه در ترجمهای، بندهای نوشتهی اصلی، از آغاز تا پایان بهصورت پشت سر هم شماره¬گذاری شده باشند (برای مثال هنگامی که همهی بندهای نوشتهی اصلی از شمارهی ۱ تا شمارهی ۲۱۰۵ شمارهگذاری شده باشند) شمارهگذاری بندها از شیوهی شمارهگذاری متن اصلی پیروی میکند، نه از این شیوهنامه؛ زیرا در این نوشتهها گاهی از شمارههای بندها برای دادن نشانی استفاده میشود. برای مثال، نویسنده¬ای در صفحهی ۴۰۵ کتاب خود برای بازگشت دادن خواننده به مطلبی در صفحهی ۳۰۷، بهجای ذکر شمارهی صفحه، شمارهی بند مورد نظر را میآورد؛ یعنی بهجای آن که بنویسد: “برای آشنایی بیشتر با این موضوع به صفحهی ۳۰۷ نگاه کنید”، مینویسد: “برای آشنایی بیشتر با این موضوع به بند ۱۹۱۶ نگاه کنید.”
(۴) هرگاه عنوان¬ها یا بندها در درون خود شماره¬های پی¬درپی و پیوسته داشته باشند به آن¬ها شماره نمی¬دهیم؛ مانند نمونه¬ی زیر:
…این دریچه¬ها و کاربرد آن¬ها به¬شرح زیر است:
دریچه¬ی شماره¬ی ۱: برای نصب رادار داخلی و آنتن مربوط به آن است.
دریچه¬ی شماره¬ی ۲: برای نصب فیوزهای الکتریکی به¬کار می¬رود.
دریچه¬ی شماره¬ی۳: برای نصب و پیاده کردن اتوپایلوت است.
دریچه¬ی شماره¬ی۴: برای بازرسی بافرها به¬کار می¬رود.
¬(۴٫۱) ولی اگر این شماره¬ها پیوسته و پی¬درپی نباشند، به عنوان¬ها و بندها شماره می¬دهیم.
